Białostocki Ośrodek Kultury

Esperanto żyje – białostockie wspomnienia

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

/wystawa w ramach 23. Białostockich Dni Zamenhofa:
wernisaż: 9 grudnia 2022, godz. 17:00
wystawa czynna do 15 stycznia 2023, od wtorku do niedzieli w godz. 10:00-17:00
podczas Białostockich Dni Zamenhofa i w niedziele wstęp wolny, pozostałe dni: 5 zł

Białystok jest miastem, w którym urodził się twórca esperanta i to tu, w wielojęzycznej, wielokulturowej przestrzeni zrodziła się idea pomocniczego języka służącego porozumieniu ponad podziałami.

Od wielu lat białostockie esperantystki i esperantyści podążają za ideą Ludwika Łazarza Zamenhofa (1859-1917), kontynuując naukę esperanta, kształtując kulturę esperancką, organizując wydarzenia i akcje, tłumacząc literaturę, wydając książki i goszcząc esperantystów z odległych zakątków. Ważnym elementem są także esperanckie podróże po całym świecie, ich domeną jest ciekawość świata i drugiego człowieka, to podczas nich zawierane są wieloletnie przyjaźnie.

Proponujemy obszerną wystawę składającą się z ponad 200 fotografii, które dokumentują wymienione wcześniej sfery kultury esperanckiej. Dziękujemy osobom, które udostępniły prywatne zdjęcia, ich skany zasiliły zasoby Mediateki CLZ, w której już od 2012 roku znajduje się osobna ścieżka tematyczna Białostoccy esperantyści.

Celem tegorocznej ekspozycji jest pokazanie interesującego życia kultury esperanckiej od możliwie wczesnych czasów do współczesności. Działalność esperantystów w Białymstoku sięga 1910 roku – to wtedy pojawiała się pierwsza próba założenia organizacji esperantystów w Białymstoku. Dowiadujemy się z periodyku ”Pola Esperantisto”, że w Białymstoku zgromadziło się około 70 zwolenników języka esperanto, a wśród nich przedstawiciele białostockiej inteligencji: inżynierowie, lekarze, prawnicy. Ruch esperancki nabrał tempa, kiedy pojawiła się postać Jakuba Szapiro (1897-1941) – dziennikarza, nauczyciela, propagatora esperanta. Z jego inicjatywy już w 1919 roku, kiedy odzyskaliśmy niepodległość, przemianowano ulicę Zieloną na Zamenhofa. Szapiro miał duży wkład w powstanie i rejestrację Białostockiego Towarzystwa ”Zamenhof” (Bjalistoka Societo ”Zamenhof”), które zalegalizowano w 1922 roku. Jako pierwszy przewodniczący Towarzystwa Jakub Szapiro działał z wielkim zaangażowaniem do wybuchu II wojny światowej. Na wspomnienie zasługują także Filip Kuriański oraz dr Szymon Datner. Esperanckie Towarzystwo im. Zamenhofa w Białymstoku w okresie przedwojennym skupiało około 300 członków, co usytuowało je w pierwszej trójce w Polsce (po Warszawie i Krakowie) co do liczby esperantystów w mieście. W ramach tej organizacji działały różne sekcje (turystyczna, szachowa, historyczna) i najbardziej znana Drama Rondo (Kółko Dramatyczne), które wystawiało w esperancie spektakle teatralne, rewie muzyczne i operetki. Pod kierunkiem Jakuba Szapiry i przy wsparciu władz miasta białostoccy esperantyści trzykrotnie zorganizowali, uważane w środowisku za udane, Postkongresoj (oficjalne spotkania po światowych kongresach esperanckich w: 1927, 1931 i 1937). Zrealizowano niezwykle atrakcyjny program artystyczny. Przy okazji tych wydarzeń Białystok odwiedzali wyjątkowi esperantyści, także ze świata, m.in. Feliks, Leon i Lidia Zamenhof, Edmond Privat – prezes Światowego Związku Esperantystów, prof. Odo Bujwid – przewodniczący Pola Esperantista Delegitaro i inni.

Szapiro miał także zasługi wydawnicze: ”Gvidilo tra Bialystok, la naskurbo de la majstro” (Przewodnik po Białymstoku, mieście narodzin Mistrza, 1923, 1931), zbiór felietonów ”Babiladoj de bonhumora Zamenhofano” (Gawędy wesołego esperantysty, 1922, 1924, reprint 2009), tomik poetycki M. L. Kaplana ”Akordoj esperantaj” (Esperanckie akordy, 1922), libretto operetki Feliksa Hillera ”Ho, tiuj fremduloj!” (O ci cudzoziemcy!, 1923, reprint 2018).

Marzeniem Jakuba Szapiry było powstanie pomnika i muzeum Zamenhofa. W 1931 roku rozpisano pierwszy konkurs na pomnik, którego lokalizację przewidziano w pobliżu parku w Zwierzyńcu. Przed II wojną światową nie doszło do jego realizacji. Po kataklizmie wojny środowisko esperantystów białostockich było bardzo zdziesiątkowane. Nowa sytuacja polityczna i wrogi stosunek do esperanta władz komunistycznych pod rządami Stalina spowodował, że działalność przygasła.

W 1956 roku Polski Związek Esperantystów założył w Białymstoku swój oddział wojewódzki. Pierwszym przewodniczącym oddziału został były uczeń Jakuba Szapiry – Leon Kłodecki, który stał się jednym z najaktywniejszych białostockich esperantystów.

W 1957 roku podczas obchodów 40. rocznicy śmierci Zamenhofa umieszczono na bloku przy ul. Zamenhofa 26 pierwszą po wojnie tablicę poświęconą twórcy esperanta (autor: Stanisław Wakuliński). W tym samym roku ogłoszono nowy konkurs na pomnik poświęcony pamięci L. Zamenhofa. W 1959 roku podczas Światowego Kongresu Esperanta w Warszawie około 500 esperantystów z 47 krajów przybyło do Białegostoku na jednodniową wycieczkę. Wówczas przewodniczący Światowego Związku Esperantystów prof. Giorgio Canuto dokonał uroczystego wmurowania kamienia węgielnego pod przyszły pomnik Ludwika Zamenhofa mający stanąć tym razem na skwerze przy ul. I. Malmeda. Minęło sporo czasu, białostoccy esperantyści prowadzili naukę języka, mimo braku własnej siedziby organizowali wydarzenia esperanckie. Sytuacja zmieniła się w latach 70. XX wieku. Miejscowy ruch esperancki otrzymał w końcu lokal przy ul. Lipowej 14.

Trzecia koncepcja pomnika zmaterializowała się 14 kwietnia 1973 roku – odsłonięto odlane w brązie popiersie L. Zamenhofa usytuowane na granitowym cokole (autor: Jan Kucz).

W latach 80. XX wieku na terenie Białegostoku działały koła esperanckie na trzech uczelniach: Politechnice Białostockiej, Akademii Medycznej i Filii Uniwersytetu Warszawskiego a także klub esperancki Biazeta-Aŭroro (1983), w którym oprócz nauki języka, organizacji spotkań i wieczorków prowadzono turystykę lokalną. Kółka esperanckie pracowały także w Wasilkowie, Michałowie i Hajnówce. Organizowano m.in. kursy języka prowadzone m.in. przez Leona Kłodeckiego i Marię Grochowską – esperantystkę o wielkiej charyzmie i zdolności przyciągania młodzieży do ruchu.

W 100-lecie powstania esperanta – 14 kwietnia 1987 roku odsłonięto w obecności ponad 150 esperantystów mosiężną tablicę pamiątkową na ścianie dawnego gimnazjum, w którym uczył się Zamenhof (VI LO ul. Warszawska 8).

Podczas 72. Światowego Kongresu Esperanto w Warszawie w 1987 roku podjęto uchwałę o budowie Światowego Centrum Esperanta w Białymstoku, które miało powstać przy Rynku Siennym. W 1988 roku powołano do życia Fundację im. Ludwika Zamenhofa, której głównym celem miała być budowa tego Centrum.

W 1988 roku nowo otwartemu Dziecięcemu Szpitalowi Klinicznemu w Białymstoku nadano imię Ludwika Zamenhofa, który był lekarzem okulistą. W taki oto sposób wystawiono Zamenhofowi jedno z największych ZEO, czyli Zamenhof Esperanto Objekto.

W 1988 roku zorganizowano I Białostockie Dni Esperanta, w 1989 roku odbył się w Białymstoku 25. Polski Kongres Esperancki. Wiosną 1989 roku w Białowieży esperantyści z Polski i ze świata dyskutowali nad kształtem przyszłego Światowego Centrum Esperanta, podejmując współpracę z Międzynarodową Akademią Nauk San Marino (1989-1992).

W Polsce nastąpiła transformacja ustrojowa, zareagowali także białostoccy esperantyści.

W 1990 roku kilkudziesięciu zwolenników języka międzynarodowego podjęło decyzję o reaktywacji Białostockiego Towarzystwa Esperantystów. W ten sposób nawiązano do organizacji działającej w latach 1921-1939. Pierwszym prezesem BTE został Stanisław Dobrowolski.

Wieloletnie starania esperantystów o otrzymanie budynku na działalność statutową zakończyły się sukcesem. Lech Rutkowski – prezydent Białegostoku – przekazał w kwietniu 1992 roku Fundacji im. Ludwika Zamenhofa w wieczyste użytkowanie posesję przy ul. Pięknej 3 w Białymstoku ze spaloną synagogą. Prace budowlane zakończono w 1995 roku. Fundacja użytkuje 70 m2, w Klubie Esperanckim mieści się także siedziba Białostockiego Towarzystwa Esperantystów. Na eksponowanych tu zdjęciach widzimy budynek przy ul. Pięknej 3, fasadę przed remontem i wnętrze po odbudowie podczas imprez esperanckich. W latach 1995-1999 mieściło się tu także Centrum Informacji Turystycznej i Kulturalnej im. Ludwika Zamenhofa.

W Białymstoku nazwano kolejne ulice: Esperantystów, Antoniego Grabowskiego i nieco później – Jakuba Szapiro.

Ważną inicjatywą w ruchu esperanckim było zaproponowanie przez Fundację Zamenhofa 1999 roku wyjątkowym postaciom zasłużonym dla dialogu międzykulturowego – Medalu Tolerancji. Medal dotychczas otrzymali: papież Jan Paweł II, prof. Władysław Bartoszewski, Światowa Liga Skautów w Genewie, Jerzy Owsiak, Krzysztof Czyżewski oraz Ursula i Giuseppe Grattapaglia z Ośrodka Wychowawczego ”Bona Espero” w Brazylii.

Białostoccy esperantyści są pomysłodawcami i organizatorami wielu działań mających na celu oswoić z esperantem, m.in. konkursy „Esperanto łączy ludzi”, których finały prezentowano w formie wystaw plastyczno-fotograficznych, a od dwunastu lat wydawane są zeszyty literackie z nadesłanymi opowiadaniami, akcje społeczne jak „Podziel się książką”, Białostocka Kawiarnia Językowa i inne.

W 2008 roku na ścianie budynku przy ul. Zamenhofa 26, z inicjatywy białostockich esperantystów, powstała wielkoformatowa polichromia przedstawiająca m.in. twórcę esperanto (autor: Jerzy Muszyński).

W 2009 roku na elewacji budynku przy ul. Lipowej 31/33 odsłonięto nową tablicę upamiętniająca Jakuba Szapiro (autor: Jerzy Grygorczuk).

Wyjątkowym przedsięwzięciem, które przeszło do historii esperanckiej i polegało na zaangażowaniu wielu osób, i pozyskaniu tyluż samo sprzymierzeńców, zwłaszcza władz miasta, była organizacja 94. Światowego Kongresu Esperantystów. Kongres odbył się w 150. rocznicę urodzin Zamenhofa w Białymstoku. Spiritus movens tego przedsięwzięcia była Elżbieta Karczewska – prezes BTE a organizację wspierały władze miasta, esperantyści z FZ oraz liczni wolontariusze.

Z okazji kongresu utworzono wówczas Centrum im. Ludwika Zamenhofa będące częścią Białostockiego Ośrodka Kultury, które organizuje m.in. spotkania, wystawy o tematyce esperanckiej oraz prowadzi działalność edukacyjną, promującą patrona i jego dzieło. Proponuje szereg warsztatów edukacyjnych, m.in. cieszące się dużą popularnością ”Kapelusz z Centrum Zamenhofa” (Ĉapelo el Centro Zamenhof), a także w wersji online ”Lekcja z Ludwikiem”.

W 2010 roku powstał a Esperanto-Libraro – jedyny w Polsce samodzielnie działający oddział biblioteki gromadzący i wypożyczający wydawnictwa w języku esperanto. Udostępnia 3 tys. książek i około 200 tytułów czasopism. Większość publikacji jest w esperancie, niektóre są dwujęzyczne, trójjęzyczne, np. książki dla dzieci w kilku językach jednocześnie.

Od ponad dwudziestu lat, co roku, w połowie grudnia, organizowane są z okazji kolejnych rocznic urodzin Ludwika Zamenhofa Białostockie Dni Zamenhofa. Od lat białostoccy esperantyści mają duży udział w propagowaniu na świecie literatury polskiej poprzez jej esperanckie tłumaczenia. Książki i inne wydawnictwa można nabyć na stronie espero.bialystok.pl

W 2017 roku w Białymstoku odbył się 36. Polski Kongres Esperanto. W tym samym czasie Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku oraz Białostockie Towarzystwo Esperantystów zorganizowali Ogólnopolską Popularnonaukową Konferencję: ”Esperanto. Język – Idea -Twórca”.

W 2018 roku z inicjatywy BOK/CLZ powstał dużo formatowy mural ”Liberecon por la Mondo” – ”Wolność dla świata”, przy ul. W. Broniewskiego 23 (autor: Maciej Szupica).

W 2019 roku odsłonięto w Białymstoku nowy pomnik – młodego Zamenhofa, powstał w ramach Budżetu Obywatelskiego w sąsiedztwie Rynku Kościuszki u zbiegu ul. Zamenhofa (autorzy: Katarzyna i Ryszard Piotrowscy).

W kadrze fotografii udokumentowano ogrom działań propagujących esperanto. Łaskawie spójrzmy na te, w większości amatorskie zdjęcia, ich niewątpliwą zaletą jest uchwycenie emocji które jednoczyły ludzi w esperancie. Fotografie przywołują wspomnienia ale nie jest to czas zatrzymany, ponieważ esperanto jest żywe i stale porywa nowych odbiorców. Vivu ESPERANTO!

Organizatorzy: Białostocki Ośrodek Kultury, Białostockie Towarzystwo Esperantystów, Fundacja Zamenhofa

Pliki do pobrania

Galeria

  • Powiększ zdjęcie Esperanto żyje – białostockie wspomnienia

    Esperanto żyje – białostockie wspomnienia

  • Powiększ zdjęcie Esperanto żyje – białostockie wspomnienia

    Esperanto żyje – białostockie wspomnienia