11 kwietnia 2025, godz. 18:00
wstęp wolny
W spotkaniu udział wezmą:
▪︎ dr Przemysław Kaniecki (Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN)
▪︎ Anna Pyżewska (Muzeum Pamięci Sybiru)
▪︎ syn Pauliny Włodawer, Alexander Włodawer (online)
Prowadzenie: dr Marcin Zwolski (Muzeum Pamięci Sybiru)
Współorganizator: Muzeum Pamięci Sybiru
Około południa przyszło paru ważniaków z zarządu, kazali wszystkim się nam zebrać w barakowej świetlicy, po czym zawiadomiono nas o wybuchu wojny z Niemcami. Wiadomość była rzeczywiście piorunująca! Wczorajszy sojusznik, dziś przeciwnik i wróg! Reakcja była zaskakująca; mianowicie zupełnie spontanicznie wybuchło: »Jeszcze Polska nie zginęła«. Śpiewaliśmy wszyscy z przejęciem, ze wzruszeniem, ze łzami w oczach.
Powyższy cytat to fragment wspomnień Pauliny Włodawer, polskiej Żydówki, która wraz z mężem Arturem we wrześniu 1939 roku uciekła z okupowanej przez Niemców Warszawy na wschód Polski. Ostatecznie zatrzymali się w Łucku. W czerwcu 1940 roku oboje zostali deportowani w głąb Związku Sowieckiego i osadzeni w tzw. osiedlu specjalnym w Asino na Syberii. Do Polski powrócili późną wiosną 1946 r.
Losy Pauliny i Artura Włodawerów to zarazem ta część naszej historii, która do tej pory nie była szczególnie eksponowana. W powszechnej świadomości ofiarami masowych sowieckich deportacji z lat 1940-1941 byli wyłącznie Polacy. Mało kto wie, że drugą pod względem liczebności grupę wywiezionych stanowili polscy Żydzi, przed wybuchem wojny mieszkający w centralnej i zachodniej części kraju, a ich losy w czasie, kiedy przebywali w głębi Związku Sowieckiego, w zasadzie były takie same, jak losy Polaków.
Paulina Włodawer spisała swoje wspomnienia niemal 40 lat po zakończeniu II wojny światowej. Niedawno zostały wydane jako książka Tam, gdzie kończył się świat dzięki współpracy Muzeum Pamięci Sybiru i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Paulina Włodawer pochodziła z Warszawy. Była pracownikiem naukowym, zajmowała się biochemią. W 1939 roku ukończyła biologię na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW. Po wybuchu wojny wraz z mężem Arturem uciekła na wschód Polski. W czerwcu 1940 roku oboje zostali deportowani na Syberię. Do Polski powrócili w 1946 roku. Po zakończeniu II wojny światowej Paulina Włodawer pracowała w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. W 1951 roku uzyskała tytuł doktora nauk przyrodniczych, w 1966 – tytuł profesora. Była twórczynią i kierownikiem Pracowni Biochemii Lipidów w Zakładzie Biochemii Instytutu. Pod koniec lat sześćdziesiątych, wskutek prowadzonej przez władze kampanii antysemickiej, wyemigrowała wraz z mężem do Szwecji. Tam podjęła pracę w prestiżowym Instytucie Karolinska w Sztokholmie. Była członkiem grupy badaczy prowadzącej pod kierunkiem Bengta Samuelssona badania nad prostaglandynami – za osiągnięcia w tej dziedzinie Samuelsson w 1982 roku został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny.
Alexander Włodawer – syn Pauliny i Artura Włodawerów, niekwestionowany autorytet w dziedzinie biologii molekularnej i krystalografii. Ukończył fizykę na UW, od 1968 roku przebywa za granicą, głównie w Stanach Zjednoczonych. Doktorat w dziedzinie biologii molekularnej zrobił na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, później odbywał staż na Uniwersytecie Stanforda. Od 1987 roku pracuje w Instytucie Badań nad Rakiem (National Cancer Institute). Światową sławę zdobył dzięki rozpracowaniu biologii strukturalnej wirusa HIV. Mimo iż od lat mieszka w USA, wciąż utrzymuje ożywione kontakty z ośrodkami naukowymi w Polsce. Od 2005 roku jest członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk, od 2004 – doktorem honoris causa Politechniki Łódzkiej. W 2015 roku razem wraz z prof. Mariuszem Jaskólskim był laureatem pierwszej edycji Amerykańsko-Polskiej Nagrody Naukowej, przyznawanej przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i American Association for the Advancement of Science.
Anna Pyżewska – pracownik Działu Naukowego - Instytutu Badawczego im. Prezydenta Seweryna Nowakowskiego Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Zainteresowania badawcze: zagłada i ratowanie ludności żydowskiej w Polsce północno-wschodniej w okresie II wojny światowej, losy Żydów deportowanych do Związku Sowieckiego, dzieje społeczności żydowskiej po II wojnie światowej, relacje między mniejszościami narodowościowymi w Polsce północno-wschodniej w latach II wojny światowej. Autorka publikacji, m.in. Pomoc ludności żydowskiej w latach okupacji niemieckiej na terenie przedwojennego województwa białostockiego – stan badań (w książce Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022) i Losy ludności żydowskiej w województwie białostockim w latach 1944–1949 – wybrane problemy (w książce Z przeszłości Żydów polskich. Polityka – gospodarka – kultura – społeczeństwo, red. J. Wijaczka, G. Miernik, Kraków 2005).
dr Przemysław Kaniecki – kustosz w Dziale Zbiorów Muzeum POLIN, adiunkt na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizujący się w polskiej literaturze i kulturze współczesnej. Autor wywiadu rzeki z Tadeuszem Konwickim „W pośpiechu”, edycji literatury i tekstów źródłowych, współautor publikacji wywiadów przeprowadzonych z darczyńcami obiektów do kolekcji muzealnej „Przynoszę rzecz, przynoszę historię” (2016).
dr Marcin Zwolski – historyk, kierownik Działu Naukowego - Instytutu Badawczego im. Prezydenta Seweryna Nowakowskiego Muzeum Pamięci Sybiru, redaktor naczelny magazynu „Zesłaniec”.
